Si e përfaqëson Jozefi Jezusin?

A pëshpëritet emri i Tij në çdo histori? Nëse po, në çfarë mënyre? Ndoshta mënyra më kuptimplotë dhe më e përhapur se si autorët e Dhiatës së Re i referohen përmbushjes së Dhiatës së Vjetër në Krishtin, vjen te ne në interpretimin e tyre tipologjik të Dhiatës së Vjetër.

Për shkak të mënyrës se si disa interpretues janë entuziazmuar dhe kanë abuzuar me këtë qasje, shumë njerëz e shohin me dyshim interpretimin tipologjik. Qëllimi im në këtë artikull të shkurtër është të ofroj një përkufizim të tipologjisë që trajton shqetësimet e skeptikëve, duke vendosur kritere për të përcaktuar nëse vërtet kemi të bëjmë me një tip. Pastaj do t’i përdorim këto standarde në përpjekje për t’iu përgjigjur pyetjes nëse Jozefi është një tip i Krishtit, dhe nëse po, si? 

Përkufizimi i tipologjisë

Së pari, çfarë është tipologjia? Unë jam i mendimit se tipologjia është një përputhje historike dhe përshkallëzim në rëndësi e caktuar nga Perëndia dhe e menduar nga autori mes personave, ngjarjeve ose institucioneve gjatë tregimit të historisë shpenguese të Biblës (d.m.th., në kontekstin e besëlidhjes). Shkurtimisht, më poshtë kemi një mendim për secilin aspekt të këtij përkufizimi.

Tipologjia është një përputhje historike dhe përshkallëzim në rëndësi e caktuar nga Perëndia dhe e menduar nga autori mes personave, ngjarjeve ose institucioneve gjatë tregimit të historisë shpenguese të Biblës.

E caktuar nga Perëndia: Zoti sovran ka orkestruar aq shumë histori saqë ka ngjashmëri të vërtetë midis personave, ngjarjeve ose institucioneve të cilat i marrim nën shqyrtim.

E menduar nga autori: Ky ndoshta është aspekti më kontradiktor për të cilin po flas, por në të njëjtën kohë është edhe kriteri më domethënës për vlerësimin e vlefshmërisë së një tipi të pretenduar. Sipas mendimit tim, autorët biblikë e vunë re dhe madje në një farë mase–sado e vogël të ishte ajo–kuptuan rëndësinë e ngjashmërive të caktuara nga Perëndia. 

Këto ngjashmëri përbëjnë detaje të përputhjes historike, tek të cilat autorët biblikë tërheqin vëmendjen duke përdorur në shkrimet e tyre përsëritje të termave kryesorë, citime të frazave ose fjalive të tëra dhe duke paraqitur sekuenca të ngjashme të ngjarjeve. Duke ngritur përputhje historike me materiale të mëparshme biblike, autorët biblikë krijojnë modele që ata synojnë që audienca e tyre t’i vërejë.

Kur këta autorë shkruajnë pjesë të caktuara të këtyre modeleve, ata janë duke prezantuar një përshkallëzim me rëndësi. Rëndësia mund të mos kuptohet plotësisht, por për shkak se modelet përsëriten, profetët e frymëzuar fillojnë të kërkojnë dhe të pyesin për “kohën dhe rrethanat që tregonte Fryma e Krishtit që ishte në ta…” (1 e Pjet. 1:10-11). 

Moisiu kishte për qëllim ta paraqiste Jozefin si pjesë të caktuar në modelin e konfliktit vëllazëror te Zanafilla dhe si një parashikim të atij që do ta kapërcente atë konflikt.

Kur flas për historinë shpenguese apo për kontekstin e besëlidhjes, kam në mendje atë që kolegët e mi Stephen Wellum dhe Peter Gentry nënkuptojnë kur flasin për “shtyllën kurrizore të rrëfimit biblik”. Ky rrëfim lidhet së bashku nga marrëdhëniet e besëlidhjes që Perëndia themeloi me Adamin, Noeun, Abrahamin, Moisiun dhe Davidin, marrëdhënie të cilat gjejnë përmbushje në besëlidhjen e re të përuruar nga Krishti. Ç’mund të themi në lidhje me Jozefin?

A është Jozefi një tip i Krishtit?

Duke përdorur modelin e kiazmës, dua ta nis përgjigjen time me aspektin e fundit të përkufizimit që kam dhënë më sipër dhe pastaj ta vazhdoj shpjegimin duke u kthyer tek aspekti i parë. Libri i Zanafillës fillon me vrasjen e një vëllai dhe përfundon me një vëlla që për pak sa nuk u vra prej bijve të atit të vet, të cilët e shitën si skllav, por që përsëri i fali ata. Ky konflikt vëllazëror nuk trajtohet vetëm në fillim dhe në fund të librit të Zanafillës, por gjatë gjithë librit, dhe është një nga përmbushjet e armiqësisë së Zanafillës 3:15 midis farës së gjarprit dhe farës së gruas. Kaini vret Abelin, Ismaeli tallet me Isakun, Esau dëshiron të vrasë Jakobin dhe vëllezërit e Jozefit e shesin atë në skllavëri. Fara e gjarprit urren farën e gruas.

Libri i Zanafillës fillon me vrasjen e një vëllai dhe përfundon me një vëlla që për pak sa nuk u vra prej bijve të atit të vet, të cilët e shitën si skllav, por që përsëri i fali ata.

Rëndësia e besëlidhjes së këtij aspekti të historisë shpenguese mund të shihet në mënyrën se si ai paraqet jo vetëm Zanafillën 3:15, por edhe bekimin e Abrahamit te Zanafilla 12:1-3. Perëndia premtoi se do ta bënte të madh emrin e Abrahamit, se do të bekonte ata që do ta bekonin dhe do të mallkonte ata që nuk do ta nderonin. Askush që përpiqet ta pengojë programin e Perëndisë përmes Abrahamit, nuk do ta shfuqizojë qëllimin e Perëndisë për t’i bekuar të gjitha familjet e tokës përmes tij. Ismaeli mund të përqeshte sa të donte–Perëndia i premtoi Isakun Abrahamit dhe Ai i pohoi Isakut qëllimin e Tij për të vazhduar betimin që i bëri Abrahamit (Zan. 26:3). Pra, pavarësisht zemërimit vrasës të Esaut–kjo nuk do ta ndalonte Isakun të transmetonte bekimin e Abrahamit te Jakobi (Zan. 28:3).

Te Jozefi shohim farën e Abrahamit dhe farën e gruas. Emri i tij u bë i madh, ai u lartësua në të djathtën e fuqisë, u bë i frytshëm në vendin e pikëllimit të tij (Zan. 41:52), derisa bekoi të gjitha familjet e tokës në mes të një urie të tmerrshme: “Kështu njerëzit e të gjitha vendeve vinin në Egjipt te Jozefi për të blerë grurë, sepse zija qe shtuar mbi tërë tokën” (Zan. 41:57). Sam Emadi argumenton me të drejtë se në Jozefin kemi një përmbushje paraprake të bekimit të Abrahamit dhe kur ai bën që vëllezërit e tij të binden për mëkatin e tyre, atëherë i fal ata. Jozefi e kapërcen (atë aspekt të) armiqësisë mes farës së gjarprit dhe farës së gruas.

Te Jozefi shohim farën e Abrahamit dhe farën e gruas. Emri i tij u bë i madh, ai u lartësua në të djathtën e fuqisë, u bë i frytshëm në vendin e pikëllimit të tij.

Për ta përmbledhur, unë shoh përputhje historike të caktuara nga Perëndia dhe të synuar nga autori, mes Jozefit dhe atyre që qenë para tij–Abelit, Isakut dhe Jakobit. Mënyra se si e kuptoj këtë, është se Perëndia punoi me sovranitet në këto detaje që ndodhën vërtet dhe se kur historitë arritën te Moisiu, ai i pa ngjashmëritë, i kuptoi ato si përmbushje të asaj që shkroi se Perëndia tha te Zanafilla 3:15 dhe 12:1–3 dhe e organizoi rrëfimin e tij në mënyrë që audienca t’i shihte edhe këto gjëra. A funksionoi kjo?

Si është Jozefi një tip i Krishtit?

Nuk kam hapësirën e mjaftueshme për të folur këtu, por në një studim më të gjerë kam argumentuar se në pikat kyçe të librit 1 i Samuelit, autori e paraqet Davidin në mënyra të destinuara për të menduar rreth Jozefit. Unë besoj se Moisiu kishte për qëllim ta paraqiste Jozefin si pjesë të caktuar në modelin e konfliktit vëllazëror te Zanafilla dhe si një parashikim të atij që do ta kapërcente atë konflikt. Autori i mëvonshëm i Samuelit dalloi gjëra të ngjashme në jetën e Davidit dhe e paraqiti atë si një pjesë të të njëjtit model. Ashtu si vëllezërit e Jozefit donin ta vrisnin atë, po ashtu dhe vëllezërit e Davidit i flisnin atij në mënyrë të ashpër dhe vëllai i tij izraelit Sauli, kërkonte vazhdimisht jetën e tij. Po njësoj si Jozefi, Davidi kërkoi të jetonte në paqe me të gjithë pasardhësit e Izraelit.

Jozefi dhe Davidi janë parapërfaqësues dhe paraqitje paraprake të një modeli që arrin kulmin te Krishti, të afërmit e të Cilit sipas mishit, e dorëzuan Atë në duart e kombeve të tërbuara, në mënyrë që vdekja dhe ringjallja e Tij të bënin pajtimin, të siguronin bazën e faljes, t’i jepnin fund gjithë konfliktit vëllazëror dhe gjithë armiqësisë mes farës së gjarprit dhe asaj të gruas, dhe në fund të bekonin të gjitha familjet e tokës duke përmbushur premtimet e Perëndisë për Abrahamin dhe gjithashtu të “ungjillit të parë” te Zanafilla 3:15.

Botuar me leje: https://www.thegospelcoalition.org/article/joseph-type-foreshadow-jesus/
Përktheu: Joana Muhameti| Redaktoi: Linea Simeon